«Ο Πάπας είναι νεκρός. Ο θρόνος είναι κενός». Στα όρια της… προφητείας, η φράση της κινηματογραφικής ταινίας «Κονκλάβιο», που κυκλοφόρησε το 2024, εκτόξευσε την τηλεθέασή της κατά 3.200% από τις αρχές της εβδομάδας, μετά την είδηση του θανάτου του Πάπα Φραγκίσκου, με δεδομένο το παγκόσμιο ενδιαφέρον γύρω από το μυστηριακό τελετουργικό της επιλογής του διαδόχου του. Η εκδημία του Πάπα Φραγκίσκου σκόρπισε θλίψη διεθνώς, θέτοντας παράλληλα στην αφετηρία της διαδοχής του όλους τους ενδιαφερόμενους ανώτερους κληρικούς μέσα από μια δοκιμασία βγαλμένη από τον Μεσαίωνα, αλλά με ισχυρές δόσεις πολιτικής, εκκλησιαστικών διευθετήσεων και… γεωγραφίας.

Με επίκεντρο την Καπέλα Σιστίνα και υπό το άγρυπνο βλέμμα των εμβληματικών μορφών των έργων του Μιχαήλ Αγγέλου, 135 καρδινάλιοι καλούνται τώρα να επιλέξουν τον νέο Πάπα και μαζί τον προσανατολισμό που θα εκλάβει στο εξής η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, αναζητώντας κοινό τόπο στον λευκό καπνό. Σήμερα, μάλιστα, οι καρδινάλιοι αποφασίζουν για το πότε θα συγκληθεί το Κονκλάβιο.

Και αν το «Κονκλάβιο» αποτυπώνει σε κινηματογραφικές αίθουσες και ψηφιακές πλατφόρμες με γλαφυρότητα και σχετική ακρίβεια όσα προβλέπει η παράδοση του Βατικανού για την επιλογή νέου Ποντίφικα, το κλίμα ωστόσο μεταξύ των καρδιναλίων, οι αγωνίες, αλλά και οι προβληματισμοί του ανώτατου κλήρου των καθολικών για τον ρόλο τους στον 21ο αιώνα μονοπωλούν σχεδόν τις συζητήσεις τους ανάμεσα σε τελετές, προσευχές και συνελεύσεις, στη διάρκεια του Papal Interregnum (Παπική Μεσοβασιλεία), δηλαδή της περιόδου που μεσολαβεί από τον θάνατο του Πάπα μέχρι την εκλογή του διαδόχου του.

Το τελετουργικό της Sede Vacante

Αλλωστε, η διαδικασία εκλογής νέου Ποντίφικα κατά τη διάρκεια της περιόδου Sede Vacante ή κενής καρέκλας ξεκινά πριν από την εξόδιο ακολουθία του τελευταίου και με το σφράγισμα του παπικού διαμερίσματος στο Αποστολικό Παλάτι με κόκκινη κορδέλα και κερί, σηματοδοτώντας τόσο την έναρξη της περιόδου εθνικού πένθους όσο και τη μετάβαση με ταχείς ρυθμούς στην επόμενη φάση. Ακόμη κι αν ο Πάπας Φραγκίσκος, ο πρώτος ποντίφικας από τη Λατινική Αμερική, πέθανε σε ηλικία 88 ετών έπειτα από εγκεφαλικό και καρδιακή ανεπάρκεια, όπως ανακοίνωσε το Βατικανό, το τελετουργικό της εκλογής του διαδόχου του στέκει αναλλοίωτο στους αιώνες, ανεξάρτητο από εξωτερικούς παράγοντες και προσηλωμένο στο αυστηρό τυπικό που θέλει τους καρδινάλιους έγκλειστους στην Καπέλα Σιστίνα μέχρι να αναδυθεί λευκός καπνός από την καμινάδα του παρεκκλησιού, σημαίνοντας την ανάδειξη του νέου Ποντίφικα.

Σε μια πορεία έξι βημάτων, με πρώτο σταθμό την απώλεια του Πάπα Φραγκίσκου, εξελίχθηκαν η έκθεση της σορού του σε λαϊκό προσκύνημα, οι γενικές συνελεύσεις των καρδιναλίων ρυθμίζοντας εκκλησιαστικές εκκρεμότητες, οι Novendiales, ένα αρχαίο ρωμαϊκό τελετουργικό που επιβάλλει εννέα ημέρες πένθους, στη διάρκεια των οποίων συντελείται και η ταφή του Πάπα ανάμεσα στην τέταρτη και την έκτη ημέρα, για να ακολουθήσουν το Κονκλάβιο και με φόντο τον λευκό καπνό η ανάδειξη του νέου Πάπα.

Απομεινάρια μιας μακραίωνης θρησκευτικής παράδοσης χιλιετιών στο σύνολό τους, τα βήματα μεταφοράς της σκυτάλης από τον έναν Πάπα στον άλλον δεν διαθέτουν στον ίδιο βαθμό την ίντριγκα που περιέχει ο τρόπος εκλογής του νέου Ποντίφικα στο Κονκλάβιο. Οχι μόνο γιατί οι καρδινάλιοι μετέχουν σε αυτό πλήρως απομονωμένοι από το υπόλοιπο περιβάλλον τους, αλλά κυρίως γιατί σε συνθήκες πλήρους εγκλεισμού και απομόνωσης οι ανώτεροι ιεράρχες της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας δεν καλούνται να επιλέξουν μόνο το κατάλληλο πρόσωπο για την εκπροσώπηση της Αγίας Εδρας, αλλά τον θρησκευτικό ηγέτη που θα μπορεί να ανταποκριθεί στις σύγχρονες πολλαπλές προκλήσεις, από την κλιματική αλλαγή μέχρι υποθέσεις σεξουαλικής κακοποίησης στους κόλπους της Καθολικής Εκκλησίας.

Το Κονκλάβιο

Υπό άκρα μυστικότητα, οι 135 καρδινάλιοι θα κληθούν στα μέσα του επόμενου μήνα να αποφασίσουν με διαδοχικές ψηφοφορίες για την εκλογή του νέου Πάπα, με τα ψηφοδέλτια των παπικών εκλογών να καίγονται ύστερα από κάθε γύρο και χιλιάδες πιστούς να αναμένουν στην πλατεία του Αγίου Πέτρου να βγει λευκός καπνός, σήμα εκλογής του νέου ηγέτη της Ρωμαιοκαθολικης Εκκλησίας. Συνήθως απαιτούνται δύο έως τρεις εβδομάδες για να επιλεγεί ένας Πάπας, αξίωμα που θεωρητικά μπορεί να διεκδικήσει οποιοσδήποτε Ρωμαιοκαθολικός άνδρας, αν και ο τελευταίος Ποντίφικας που δεν αποτελούσε μέλος του Κολεγίου των Καρδιναλίων ήταν ο Πάπας Ουρβανός VI το 1379. Ο κοσμήτορας του Κολεγίου των Καρδιναλίων βαρύνεται με το κάλεσμα όλων των συμμετεχόντων στο Κονκλάβιο στη Ρώμη, οι οποίοι, σύμφωνα με τα όσα είχε ορίσει ο Πάπας Ιωάννης-Παύλος Β’, δεν μπορούν να είναι πάνω από 120 καρδινάλιοι και ηλικίας άνω των 80 ετών.

Κλεισμένοι στην Καπέλα Σιστίνα, οι καρδινάλιοι θα πρέπει να αναγράφουν κάθε φορά σε μικρά χαρτάκια το όνομα του Πάπα της επιλογής τους κάτω από τη φράση στα Λατινικά «Eligo in Summum Pontificem» (Εκλέγω ως ανώτατο Ποντίφικα). Στη συνέχεια, κάθε καρδινάλιος θα κατευθύνεται -με σειρά αρχαιότητας- προς την κάλπη για να πραγματοποιηθεί εντέλει η καταμέτρηση των ψήφων, η οποία και γίνεται γνωστή προφορικά στους καρδινάλιους. Μόλις κάποιος από τους υποψήφιους συγκεντρώσει τα 2/3 των ψήφων, οι ψηφοφορίες σταματούν και ακολουθεί η εμφάνισή του στο μπαλκόνι με θέα στην πλατεία του Αγίου Πέτρου ευλογώντας το νέο του ποίμνιο.

Παράδοση, συντήρηση ή εκσυγχρονισμός

Πέρα από το αρχέγονο τυπικό της διαδοχής και τις επιλογές του Κονκλάβιου, η εκλογή του Πάπα δεν παύει να αποτελεί μία από τις κορυφαίες διαδικασίες για την Καθολική Εκκλησία, η οποία αριθμεί περίπου 1,4 δισεκατομμύρια πιστούς σε όλο τον κόσμο, σύμφωνα με το Βατικανό. Ηδη στοιχηματικές εταιρίες επιχειρούν να προβλέψουν τον διάδοχο του Πάπα Φραγκίσκου, με την Polymarket να καταγράφει προβάδισμα για τον Ιταλό καρδινάλιο Πιέτρο Παρολίν με ποσοστό 37%, ενώ ακολουθεί ο Φιλιππινέζος καρδινάλιος Λουίς Τάγκλε με 32%, που αποκαλείται «μικρός Φραγκίσκος» λόγω της ταπεινότητας και του συμπεριληπτικού του ύφους.

Σύμφωνα με το Fortune, έπονται ο Ματέο Τσούπι, αρχιεπίσκοπος της Μπολόνια, με ποσοστό 10%, και ο Αφρικανός Πίτερ Τέρκσον, ένας από τους πιο επιδραστικούς καρδινάλιους της Μαύρης Ηπείρου. Αλλοι υποψήφιοι, όπως οι Ζαν-Μαρκ Αβελίν, Πιερ-Μπατίστα Πιτσαμπάλα και ο συντηρητικός Ρομπέρ Σαρά, συγκεντρώνουν χαμηλότερα ποσοστά, αν και το παγκόσμιο ενδιαφέρον δεν επικεντρώνεται μόνο στα πρόσωπα. Αντίθετα, οι χρήστες θεωρούν ότι ο νέος Ποντίφικας θα προέρχεται από την Ευρώπη σε ποσοστό 61%, από την Ασία σε ποσοστό 22% και από την Αφρική σε ποσοστό 13%, με δεδομένο ότι ο Πάπας Φραγκίσκος υπήρξε ο πρώτος από τη Λατινική Αμερική. Εκτός από το γεωγραφικό κριτήριο, δεν λείπουν και οι προβλέψεις αναφορικά με το φύλο και την καταγωγή του νέου Πάπα, καθώς «Θα είναι μαύρος;», «Θα είναι γκέι;» είναι μερικά από τα ερωτήματα που θέτουν σειρά από στοιχήματα, γνωρίζοντας έντονες αντιδράσεις στα κοινωνικά δίκτυα.

Σε επίπεδο ήθους και ύφους, η επιλογή του νέου Πάπα αποτελεί μια σύνθετη άσκηση εκ των πραγμάτων για τη σημερινή Καθολική Εκκλησία, καθώς ο Πάπας Φραγκίσκος αναθέρμανε σε μεγάλο βαθμό τις σχέσεις της Αγίας Εδρας με τις πλατιές μάζες παγκοσμίως, κερδίζοντας το προσωνύμιο «ο Πάπας των φτωχών», μαζί με πολλούς πόντους από τη στάση που επέδειξε σε πολλά κοινωνικά ζητήματα, εν αντιθέσει με όσους Πάπες προηγήθηκαν. Ακόμη κι αν πρέπει να είμαστε έτοιμοι «να περιμένουμε το απροσδόκητο από το Κονκλάβιο», σύμφωνα με το «Time Magazine», που υποστηρίζει ότι «η πραγματική επιλογή πιθανόν δεν θα είναι στη λίστα» που διακινείται, η ισχυρή κληρονομιά του πρώτου πάπα της Λατινικής Αμερικής συνιστά υψηλό μέτρο σύγκρισης για τον διάδοχό του.

Και αυτό γιατί ο Πάπας Φραγκίσκος εισήγαγε πολλές ιδέες από τη «Θεολογία της Απελευθέρωσης», καταγγέλλοντας το «δίδυμο κακό» της φτώχειας και της ανισότητας, ενώ ευθυγράμμισε το Βατικανό με τον αγώνα κατά της κλιματικής αλλαγής ερμηνεύοντας την υποχώρηση του βιοτικού επιπέδου μεγάλου μέρους του πληθυσμού της Γης λόγω της επιδείνωσης του φυσικού περιβάλλοντος. Η πιο ρηξικέλευθη στάση του, ωστόσο, καταγράφηκε με φόντο τα δικαιώματα της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, παρότι ως Αρχιεπίσκοπος του Μπουένος Αϊρες υπήρξε πολέμιος του γάμου των ομόφυλων ζευγαριών χαρακτηρίζοντάς τους «έργο του διαβόλου». Η έλευσή του στη Ρώμη, όμως, συνοδεύτηκε από μια πιο συμπεριληπτική στάση, που σεβάστηκε τις προσπάθειες της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας για ορατότητα, ακόμη κι αν παρέμενε αντίθετος στους γάμους ομοφυλοφίλων. Δεν απέφυγε, μάλιστα, να ζητήσει ανοιχτά συγγνώμη όταν χρησιμοποίησε υποτιμητικούς όρους για ομοφυλόφυλους κληρικούς, ενώ προέτρεψε τους γονείς ομοφυλόφυλων παιδιών να στέκονται υποστηρικτικά απέναντί τους αντί να τα αποδοκιμάζουν.

Οι προκλήσεις

Σε κάθε περίπτωση, η επιλογή του νέου Ποντίφικα δεν είναι ασύνδετη με το ευρύτερο γεωπολιτικό περιβάλλον, το κοινωνικό πεδίο και τις τεχνολογικές αλλαγές, ζητήματα που, κατά τους αναλυτές, κρίνουν σε έναν βαθμό την τελική επιλογή του Κονκλάβιου. Για τους συμμετέχοντες καρδινάλιους, ένα από τα ζητούμενα είναι η συνέχιση ή μη των μεταρρυθμίσεων που ξεκίνησε ο Πάπας Φραγκίσκος σε μια εκσυγχρονιστική κατεύθυνση. Επιπλέον, τα επίπεδα ηγεσίας μιας παγκόσμιας Εκκλησίας σε μια περίοδο έντονων γεωπολιτικών αλλαγών εκτιμάται ότι δεν θα αφήσουν ανεπηρέαστες τις ψηφοφορίες αναζήτησης ενός ισχυρού θρησκευτικού ηγέτη. Πολύ περισσότερο όταν το μέλλον της Καθολικής Εκκλησίας εντοπίζεται για πολλούς ανώτερους κληρικούς στην Ασία, γεγονός που φέρνει πιο κοντά το ενδεχόμενο ο νέος Πάπας να κατάγεται από τη Νοτιοανατολική Ασία. Σε αυτό το ψηφιδωτό προβληματισμών, καταλυτικό παράγοντα παίζει και η ηλικία του νέου Ποντίφικα.