Από τον βορρά ως τον νότο, η Ιταλία αφηγείται ιστορίες: Μέσα από τα μνημεία, τα απαράμιλλης ομορφιάς έργα τέχνης και τα αρχιτεκτονικά κομψοτεχνήματα που κοσμούν κάθε πόλη. Ιστορίες ψιθυρίζει και η γαστρονομία με τις παραδόσεις της κάθε περιοχής, τις αυθεντικές πρώτες ύλες και τις συνταγές που περνούν από γενιά σε γενιά. Αισθήσεις, αναμνήσεις και εικόνες ξυπνά, όμως, και ο καφές -σύμβολο της χώρας.
Το αχνιστό φλιτζάνι καφέ είναι κάτι παραπάνω από συνήθεια. Είναι ιεροτελεστία. Είτε στα όρθια, ακουμπώντας την ξύλινη μπάρα ενός από τα χιλιάδες καφέ της χώρας, είτε στο σπίτι με την μόκα -την εμβληματική καφετιέρα που το πλύσιμό της με σαπούνι θεωρείται ιεροσυλία- ο καφές πρωταγωνιστεί στη ζωή του Ιταλού. Η ιταλική κουλτούρα του καφέ έχει γράψει το δικό της κεφάλαιο σε στενά δρομάκια και επιβλητικές πλατείες. Από το Caffè del Tasso στην Πιάτσα Βέκια του Μπέργκαμο από το 1476, την καφετέρια – ζαχαροπλαστείο Cova στο Μιλάνο από το 1817, το Caffè Florian στη Βενετία από το 1720, το Antico Caffè Greco στη Ρώμη που έπειτα από 265 χρόνια έκλεισε τις πύλες του φέτος, το Caffè Gilli στη Φλωρεντία από το 1733 μέχρι το Gran Caffè Gambrinus στη Νάπολη από το 1860, τα ιστορικά καφέ της Ιταλίας έγιναν σημείο αναφοράς για ντόπιους και επισκέπτες.
Στο εσωτερικό τους, ανάμεσα στον ευωδιαστό αχνό και τη «μελωδία» από το χαρμάνι που αλέθεται, αναδύθηκαν καλλιτεχνικά ρεύματα, διαδόθηκαν θεωρίες και γεννήθηκαν κινήματα. Συγγραφείς, ποιητές, στοχαστές, όλοι τους συναντήθηκαν στα καφέ της χώρας, όπου ακόμα και σήμερα ο χρόνος μοιάζει να κυλά αργά, επιτρέποντας στους θαμώνες να παίρνουν μέρος σε ένα κομμάτι ιστορίας που συνεχίζεται εδώ και αιώνες.
Κάθε γωνιά και καφετέρια
Τα ιστορικά καφέ της Ιταλίας μοιάζουν με πραγματικά μουσεία, γεμάτα έπιπλα εποχής, πίνακες ζωγραφικής, κειμήλια. Τα πιο σύγχρονα αποπνέουν φρεσκάδα και σύγχρονη ματιά, ενώ οι αλυσίδες καλύπτουν τις ανάγκες των πελατών με πλούσιες γαστρονομικές επιλογές πέρα από το αγαπημένο ρόφημα. Σύμφωνα με την Ιταλική Ομοσπονδία Επιχειρήσεων εστίασης (F.I.P.E.) περισσότερες από 132.000 είναι οι καφετέριες που λειτουργούν στην Ιταλία, σε ποσοστό που ξεπερνά το 39% στο σύνολο των επιχειρήσεων εστίασης, με μία στις τρεις να διευθύνεται από γυναίκες, και με τον αριθμό όσων διευθύνονται από ανθρώπους κάτω των 35 ετών να φτάνει το 12,6%. Εντυπωσιακοί είναι και οι αριθμοί σχετικά με την απασχόληση, καθώς συνολικά 375.000 είναι οι θέσεις εργασίας που προκύπτουν από τα καφέ, με το 58,9% του εργατικού δυναμικού να είναι γυναίκες.
Πάνω από 800 μάρκες καφέ από μικρά ή μεγάλα καφεκοπτεία υπολογίζονται στη γειτονική χώρα, με την κατανάλωση να αγγίζει τα 95 εκατ. φλιτζάνια την ημέρα και τα 30 δισ. ευρώ το χρόνο. Η Ιταλία κατατάσσεται 7η σε κατά κεφαλήν κατανάλωση με μέσο όρο 1,6 φλιτζάνια την ημέρα ανά άτομο που αντιστοιχεί σε περίπου 5,5 κιλά ανά άτομο κατά τη διάρκεια ενός έτους -η Φινλανδία κατέχει τα πρωτεία με κατανάλωση 10,5 κιλών. Παράλληλα, όπως αναφέρει η στατιστική υπηρεσία ISTAT τους πρώτους επτά μήνες του 2024, η Ιταλία εισήγαγε 420.000 τόνους καφέ και εξήγαγε 190.000, δαπανώντας 2,39 δισ. ευρώ σε αγορές στο εξωτερικό και κερδίζοντας 2,44 δισ. ευρώ από τις εξαγωγές. Την ίδια χρονιά, σύμφωνα με στοιχεία της Statista, περίπου 10,62 δισ. κιλά καφέ καταναλώθηκαν παγκοσμίως το 2023-2024, καταγράφοντας μικρή αύξηση από τα 10,38 δισ. του προηγούμενου έτους.
Πόσο στοιχίζει ένα φλιτζάνι καφέ
Με το 73% των Ιταλών να πίνουν καφέ τακτικά, το ερώτημα που προκύπτει είναι πόσο δαπανούν για την καθημερινή τους απόλαυση. Η μεγάλη αγάπη των Ιταλών για τον εσπρέσο, πλήττεται από αυξήσεις των τελευταίων ετών, συνέπεια της εκτίναξης των τιμών των πρώτων υλών και της μεταφοράς τους. Τη στιγμή που ποικιλίες διανύουν χιλιόμετρα από Βιετνάμ και Ινδονησία για να φτάσουν στον προορισμό τους, η αύξηση της τιμής είναι αναμενόμενη. Πόσο, όμως, στην πραγματικότητα κοστίζει ένα φλιτζάνι καφέ στην Ιταλία;
Η τιμή του κλασικού φλιτζανιού «tazzina» εσπρέσο αυξάνεται και οι αιτίες είναι πολλαπλές: Το 2021 το κόστος κατά μέσο όρο κινήθηκε στο 1,04 ευρώ, τον Αύγουστο του 2025 σκαρφάλωσε στο 1,25 ευρώ. Πρόκειται για αύξηση της τάξης του 20,6% μέσα σε μόλις τέσσερα χρόνια. Βέβαια, δεν είναι ομοιόμορφη, αλλά παρατηρούνται μεγάλες αποκλίσεις ανά πόλη. Για παράδειγμα, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα από το Κέντρο Εκπαίδευσης και Ερευνών για την Κατανάλωση (C.R.C.) σε συνεργασία με την ένωση καταναλωτών Assoutenti, προκύπτει ότι το Μπολτζάνο είναι η πιο ακριβή πόλη για τον καφέ με ένα φλιτζάνι να κοστίζει περίπου 1,47 ευρώ. Ακολουθεί η Φεράρα με 1,43 ευρώ, η Πάντοβα με 1,41 ευρώ και το Μπελούνο με 1,40, ενώ η πιο χαμηλή τιμή καταγράφεται στο Καταντζάρο με 1,06 ευρώ.
Όσο για τον κρεμώδη καπουτσίνο, καταγράφει με τη σειρά του αύξηση, με κόστος κατά μέσο όρο το 1,59 ευρώ, αν και υπάρχουν σημαντικές αποκλίσεις σύμφωνα με την πόλη. Για παράδειγμα, στο Μπολτζάνο η μέση τιμή μπορεί να ξεπεράσει τα 2,17 ευρώ, ενώ το Καταντζάρο επιβεβαιώνει τις χαμηλές τιμές καθώς κατά μέσο όρο στοιχίζει 1,28 ευρώ. Σύμφωνα με την Corriere della Sera το κόστος της πρώτης ύλης (καφέ σε κόκκους) έχει εκτοξευθεί: ενώ το 2019 το κιλό κόστιζε 14-17 ευρώ, το 2025 το ίδιο κιλό κοστίζει 22-30 ευρώ, δηλαδή αύξηση περίπου 80-100%. Οι δασμοί των ΗΠΑ στις εισαγωγές καφέ από τη Βραζιλία, η κλιματική κρίση με τα ακραία καιρικά φαινόμενα που επιδρούν αρνητικά στις σοδειές, τα ενεργειακά κόστη, οι μεταφορές, οι ευρωπαϊκές ρυθμίσεις σχετικά με την ιχνηλασιμότητα προσθέτουν επιπλέον κόστος ιδίως στους μικρότερους παραγωγούς, με τους ειδικούς να εκφράζουν ανησυχία ότι ο αγαπημένος εσπρέσο δεν αποκλείεται να φτάσει τα δύο ευρώ μέχρι το τέλος του 2025.
Πολυτέλεια ο καφές
Βέβαια, παρότι η Ιταλία αντιμετωπίζει ανατίμηση στον καφέ, το κόστος είναι προσιτό και σημαντικά χαμηλότερο σε σύγκριση με εκείνο που συναντά κανείς στην Ελλάδα. Στη χώρα μας, ένας καφές στο χέρι μπορεί να φτάσει τα 3 ευρώ, σύμφωνα με την περιοχή και την ποικιλία του χαρμανιού, ενώ στο τραπέζι είναι πιθανό να εκτοξευθεί στα 5 ευρώ ή ακόμα και να τα ξεπεράσει. Το φαινόμενο παρατηρείται όχι μόνο εξαιτίας των ανατιμήσεων στην πρώτη ύλη, αλλά και από τον Ειδικό Φόρο Κατανάλωσης (ΕΦΚ) που επιβαρύνει τον καφέ με 10%-15%, και την αύξηση ΦΠΑ στην εστίαση που προβλέπει χαμηλό συντελεστή 13% για το take away και 24% για την κατανάλωση στο τραπέζι. Παρά τις πιέσεις, η Ιταλία εξακολουθεί να προσφέρει πιο οικονομικό καφέ σε σχέση με την ελληνική αγορά.
