Τα ευρωπαϊκά συστήματα υγείας συνεχίζουν την πορεία ανάκαμψης από την πανδημία της covid-19, αξιοποιώντας τις ευκαιρίες της ψηφιοποίησης, ενώ καλούνται να ανταποκριθούν στις προκλήσεις που δημιουργεί το δημογραφικό πρόβλημα και η κλιματική αλλαγή και η ψηφιοποίηση. Αυτό επισημαίνει η έκδοση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής “Health at a Glance” η οποία δημοσιεύεται κάθε δύο χρόνια.

Η Επίτροπος Υγείας και Ασφάλειας Τροφίμων, Στέλλα Κυριακίδου, δήλωσε για την έκδοση της έκθεσης: «Το τοπίο της υγείας αλλάζει ραγδαία στην Ευρώπη, με την ψηφιοποίηση, την κλιματική αλλαγή, τις δημογραφικές αλλαγές και τις κοινωνικές αλλαγές που δημιουργούν νέες και περίπλοκες προκλήσεις. Τα τελευταία 5 χρόνια, η ΕΕ έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο όσον αφορά την αντιμετώπιση της πανδημίας COVID-19, την αντιμετώπιση βασικών προκλήσεων για την υγεία και την οικοδόμηση της ανθεκτικότητας. Χαιρετίζω τη σημερινή έκθεση, η οποία παρέχει στέρεες αποδείξεις για το σημαντικό έργο προς την αντιμετώπιση αυτών των πιέσεων με καινοτομία, επενδύσεις και υποστήριξη στο εργατικό δυναμικό στην υγεία. Τονίζει επίσης τη σημασία των δικών μας καθημερινών επιλογών για να παραμείνουμε υγιέστεροι για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα».

Προσδόκιμο ζωής

Το 2023, το προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση στην Ε.Ε. έφτασε τα 81,5 έτη, υπερβαίνοντας τα προ πανδημίας επίπεδα κατά 0,2 έτη. Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ. Η «ψαλίδα» μεταξύ των χωρών με το υψηλότερο και το χαμηλότερο προσδόκιμο ζωής, είναι στα 8 χρόνια. Η Ισπανία, η Ιταλία και η Μάλτα κατέγραψαν προσδόκιμο ζωής άνω των δύο ετών πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ, ενώ η Λετονία και η Βουλγαρία υπολείπονται κατά περισσότερο από 5,5 έτη. Οι καρδιαγγειακές παθήσεις και ο καρκίνος παρέμειναν οι κύριες αιτίες θνησιμότητας το 2021, αντιπροσωπεύοντας το 54% του συνόλου των θανάτων, ακολουθούμενες από τη νόσο COVID-19 στο 11%. Ειδικότερα, τα ποσοστά θνησιμότητας από καρδιαγγειακές παθήσεις ήταν έως και επτά φορές υψηλότερα σε ορισμένες χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης σε σύγκριση με τη Δυτική Ευρώπη.

Ψυχική υγεία

Πρόσφατα στοιχεία δείχνουν επιδείνωση της σωματικής και ψυχικής υγείας των εφήβων. Το ποσοστό των ατόμων ηλικίας 15 ετών που ανέφεραν πολλαπλά θέματα υγείας — που σχετίζονται τόσο με σωματικά προβλήματα όσο και με ψυχολογικά προβλήματα – αυξήθηκε από 42 % την περίοδο 2017-18 σε 52% την περίοδο 2021-22 κατά μέσο όρο σε όλες τις χώρες της ΕΕ. Διάφοροι παράγοντες εξηγούν την αυξανόμενη τάση ψυχολογικής δυσφορίας μεταξύ των εφήβων τη συγκεκριμένη περίοδο, συμπεριλαμβανομένων των επιπτώσεων των περιοριστικών μέτρων λόγω της νόσου COVID-19, των υψηλότερων ποσοστών προβληματικής χρήσης του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και της αυξημένης έκθεσης στον κυβερνοεκφοβισμό.

Τρόπος ζωής

Οι παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής αντιπροσωπεύουν σημαντικό μερίδιο της συνολικής επιβάρυνσης της νοσηρότητας και της θνησιμότητας στις χώρες της ΕΕ. Ως προς την παχυσαρκία, η κακή διατροφή και η έλλειψη σωματικής άσκησης έχουν συμβάλει στον αυξανόμενο επιπολασμό του υπερβολικού βάρους και της παχυσαρκίας μεταξύ των εφήβων και των ενηλίκων στην ΕΕ. Το 2022, πάνω από το 20% των ατόμων ηλικίας 15 ετών ήταν υπέρβαρα ή παχύσαρκα, με ποσοστά άνω του 25% στη Μάλτα, την Ελλάδα και τη Ρουμανία. Οι κοινωνικοοικονομικές ανισότητες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο, καθώς τα ποσοστά παχυσαρκίας των εφήβων είναι υψηλότερα για τις οικογένειες με χαμηλή ευημερία, κατά 60%. Μεταξύ των ενηλίκων, πάνω από τους μισούς ήταν υπέρβαροι ή παχύσαρκοι το 2022, με διαφορά 14 ποσοστιαίων μονάδων μεταξύ εκείνων με χαμηλό και υψηλό μορφωτικό επίπεδο.

Δύο βασικά προβλήματα

Η φετινή έκθεση εστιάζει σε δύο ζητήματα: την αντιμετώπιση των ελλείψεων εργατικού δυναμικού στον τομέα της υγείας και την προώθηση της υγιούς γήρανσης.

Το ευρωπαϊκό εργατικό δυναμικό στον τομέα της υγείας αντιμετωπίζει σοβαρή κρίση. Είκοσι χώρες της ΕΕ ανέφεραν έλλειψη ιατρών το 2022 και το 2023, ενώ δεκαπέντε χώρες ανέφεραν έλλειψη νοσηλευτών. Με βάση τα ελάχιστα όρια στελέχωσης για την καθολική υγειονομική κάλυψη (UHC), εκτιμάται ότι οι χώρες της ΕΕ παρουσίασαν έλλειψη περίπου 1,2 εκατομμυρίων ιατρών, νοσηλευτών και μαιών το 2022. Οι διττές δημογραφικές προκλήσεις της γήρανσης του πληθυσμού, η οποία αυξάνει τη ζήτηση για υπηρεσίες υγείας, καθώς και του γηράσκοντος εργατικού δυναμικού στον τομέα της υγείας, γεγονός που αυξάνει την ανάγκη αντικατάστασης των σημερινών εργαζομένων κατά τη συνταξιοδότησή τους, αποτελούν βασικούς παράγοντες αυτού του ελλείμματος.

Πάνω από το ένα τρίτο των γιατρών και το ένα τέταρτο των νοσηλευτών στην ΕΕ είναι ηλικίας άνω των 55 ετών και αναμένεται να συνταξιοδοτηθούν τα επόμενα έτη. Παράλληλα, το ενδιαφέρον των νέων για σταδιοδρομία στον τομέα της υγείας μειώνεται. Η μείωση του ενδιαφέροντος παρατηρείται κυρίως στη νοσηλευτική.

Από την άλλη, η προώθηση της υγιούς γήρανσης μπορεί να μειώσει την επιβάρυνση για την υγεία και τη μακροχρόνια περίθαλψη. Η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με μια βαθιά δημογραφική κρίση, με το ποσοστό των ατόμων ηλικίας άνω των 65 ετών στην ΕΕ να προβλέπεται ότι θα αυξηθεί από 21% το 2023 σε 29% έως το 2050. Το προσδόκιμο ζωής στην ηλικία των 65 ετών υπερβαίνει πλέον τα 20 έτη, αλλά περισσότερα από τα μισά από αυτά τα έτη συνοδεύονται από χρόνιες ασθένειες και αναπηρίες. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις γυναίκες που ζουν αρκετά χρόνια περισσότερα από τους άνδρες αλλά με προβλήματα υγείας, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει σχεδόν καμία διαφορά μεταξύ των φύλων όσον αφορά το προσδόκιμο υγιούς επιβίωσης.

Σημαντικό μέρος της επιβάρυνσης των ηλικιωμένων λόγω νόσων, μπορεί να προληφθεί τόσο για τις γυναίκες όσο και για τους άνδρες με την αντιμετώπιση βασικών παραγόντων κινδύνου καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής. Για παράδειγμα, έως και το 45% των περιστατικών άνοιας θα μπορούσε να αποφευχθεί με την αντιμετώπιση 14 μεταβλητών παραγόντων κινδύνου. Η ανεπαρκής σωματική άσκηση συμβάλλει σημαντικά στην ανάπτυξη καρδιαγγειακών παθήσεων, κατάθλιψης και πολλών άλλων παθήσεων στα γηρατειά.

Μόνο το 22% των ατόμων ηλικίας άνω των 65 ετών έχουν επαρκή σωματική δραστηριότητα. Τα ποσοστά παχυσαρκίας — παράγοντας κινδύνου για πολλές χρόνιες παθήσεις — τείνουν επίσης να αυξάνονται με την ηλικία, φθάνοντας στο 20% περίπου μεταξύ των ατόμων ηλικίας 65 έως 74 ετών σε ολόκληρη την ΕΕ το 2022.

Σύμφωνα με την έκθεση, τα προγνωστικά μοντέλα δείχνουν ότι ένα συντονισμένο σχέδιο «υγιούς γήρανσης» θα μπορούσε να επιβραδύνει την αύξηση των δαπανών για την υγεία ως ποσοστό του ΑΕΠ τις επόμενες δεκαετίες και να συμβάλει στη συγκράτηση του κόστους μακροχρόνιας περίθαλψης, μειώνοντας παράλληλα τη ζήτηση για εργαζομένους στον τομέα της υγείας και της μακροχρόνιας περίθαλψης.