• Η MSc Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων, Εξαρτήσεις και Νέες Τεχνολογίες, Εκπαιδευτικός Γενικής & Ειδικής Αγωγής κα Αγγελική Αρτεμίδη, αναλύει τις επιδράσεις των νέων τεχνολογιών στους νέους. Και τα αποτελέσματα δεν είναι ανακουφιστικά…

 

του Αχιλλέα Ροδίτη

Τεχνολογία και ζωή μας έγιναν «ένα». Και το σημαντικότερο; Δεν γίνεται αλλιώς. Η καθημερινότητα το επιβάλλει. Οι συναλλαγές, οι κυβερνητικές πλατφόρμες και η ηλεκτρονική διακυβέρνηση επιβάλλουν τη χρήση της τεχνολογίας. Τα social media γίνεται το «παράθυρο» μας στον υπόλοιπο κόσμο, για την επικοινωνία, το μοίρασμα στιγμών μας, αλλά και για την άντληση πληροφορίας. Ειδικά οι νέοι είναι ταυτισμένοι με αυτόν τον τρόπο ζωής.

 

Και το ερώτημα είναι αν τελικά είναι… «διευκόλυνση» ή «παγίδα»; Και πώς θα αντιμετωπίσουμε τα αρνητικά, κρατώντας μόνο τα θετικά αυτής της κοσμοϊστορικής αλλαγής. Για τον λόγο αυτό η «Πολιτεία» απευθύνθηκε στην κα Αγγελική Αρτεμίδη, την Πατρινή Εκπαιδευτικό Γενικής & Ειδικής Αγωγής και Βοηθό Εργοθεραπευτή, η οποία έχει εστιάσει τις σπουδές και τις γνώσεις της στο παραπάνω θέμα, ως «MSc Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων για τις Εξαρτήσεις και τις Νέες Τεχνολογίες».

 

Η ΝΕΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ 

Η ίδια τονίζει ότι «αναντίρρητα, διανύουμε την εποχή της έκρηξης της τεχνολογικής εξέλιξης και της συνεχούς ενασχόλησής μας με τα νέα μέσα τεχνολογίας κι επικοινωνίας, τις συσκευές, τις εφαρμογές και τα κοινωνικά δίκτυα. Η τεχνολογία συναντάται πια σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινής μας ζωής με αποτέλεσμα να μας είναι απαραίτητη για όσα χρειαζόμαστε ή ακόμα και για όσα νομίζουμε πως χρειαζόμαστε».

Και σε ό,τι αφορά το ερώτημα και τον προβληματισμό, όπως σημειώνει, «η απάντηση είναι στη χρήση, και ειδικότερα στον τρόπο και τη συχνότητα». Εξηγώντας πως «χρησιμοποιώντας την τεχνολογία και απολαμβάνοντας τις παροχές και τα προνόμια που παραχωρεί απλόχερα στους χρήστες, διευκολυνόμαστε, καθώς η πλειοψηφία των νέων τεχνολογιών στοχεύει στην αναβάθμιση του τρόπου ζωής και στη βελτίωση της καθημερινότητας του κοινού σε όλους τους ρόλους της ζωής του. Ωστόσο, μήπως τελικά μας… χρυσώνει το χάπι, μας ξεγελά και χάρη αυτής της διευκόλυνσης κατασκευάζουμε εμείς οι ίδιοι μια παγίδα στην οποία θυματοποιούμαστε;».

Δίνοντας την ερμηνεία της πάνω σε αυτό, η Ειδική Επιστήμονας συμπληρώνει ότι σε αυτό συνέβαλε το γεγονός ότι οι Τεχνολογίες Πληροφορικής και Τεχνολογιών λειτούργησαν ως πανάκεια, δηλαδή, ως «σωσίβιο» την εποχή που όλοι νιώθαμε να «πνιγόμαστε», όπως λέει, στα αχαρτογράφητα νερά της πανδημίας COVID-19. Και θυμίζει: «ο μόνος τρόπος να εργαστούμε και να επικοινωνήσουμε, ακόμα και να διασκεδάσουμε, ήταν το διαδίκτυο μέσω των τεχνολογικών συσκευών, κοινωνικών δικτύων, πλατφορμών και εφαρμογών».

 

Η «ΓΕΝΝΗΣΗ»

ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ

«Έτσι, οδηγηθήκαμε σε μια νέα εποχή όπου η χρήση διαδικτύου εξωραΐστηκε και αυτοχαρακτηρίστηκε, μας επιβλήθηκε ως ‘μάννα εξ ουρανού’, τονίζει η κα Αρτεμίδη. Επισημαίνοντας, ωστόσο, πως κανείς δεν αφαιρεί τη θετική συμβολή της τεχνολογίας στην καθημερινή ζωή. Τις νέες θέσεις εργασίας, την «απογείωση» της βιομηχανίας, την ιατρική, την εναλλακτική της τηλεργασίας, την εκπαίδευση των νέων με την άμεση πρόσβαση στην πληροφορία κ.λπ..

Όμως η επιστήμονας προειδοποιεί…: «όλα αυτά τα θετικά στοιχεία της τεχνολογίας, για να εξελιχθούν σε αρνητικά αρκεί ένα ‘κλικ’!

Και εξηγεί: «Θύματα της τεχνολογίας μπορούν να γίνουν άνθρωποι όλων των ηλικιών, μα παρατηρείται ολοένα και περισσότερο πως οι έφηβοι και γενικότεροι οι νέοι είναι εκείνοι που προχωρούν σε αλόγιστη (συχνά και άσκοπη) χρήση της τεχνολογίας, με το ποσοστό ηλικίας, όσο περνούν τα χρόνια να συναντά όλο και πιο μικρές ηλικίες, ακόμα και παιδιά δημοτικού. Βεβαίως, η κάθε ηλικία χρησιμοποιεί το διαδίκτυο και τα μέσα τεχνολογιών γενικότερα με τον τρόπο που επιτάσσει η… μόδα της εποχής του».

 

«ΚΑΜΠΑΝΑΚΙ» ΚΙΝΔΥΝΟΥ

ΓΙΑ ΓΥΜΝΑΣΙΟΠΑΙΔΑ

 

Αυτό που παρατηρεί η επιστήμονας είναι ότι  ακόμα και μαθητές γυμνασίου – λυκείου ακολουθούν κοινωνικές επιταγές, «κάτι το οποίο στη σύγχρονη εποχή είναι αναπόφευκτο», παίζοντας ηλεκτρονικά παιχνίδια, αγωνιώντας να είναι αρεστοί στην πλειοψηφία των συνομηλίκων τους κάνοντας ακόμα και παραβάσεις ή προσπαθώντας να επικοινωνούν όσο το δυνατόν περισσότερο επιζητώντας την επαφή, ακόμα και αφού ολοκληρώσουν το ωρολόγιο πρόγραμμά τους στο σχολείο.

Με άλλα λόγια, τονίζει ότι:
«μοιάζουν σαν να θέλουν μόνιμα να είναι με τους φίλους τους, κάτι το οποίο αν δε μας κρούσει τον κώδωνα για τη ρήξη των οικογενειακών δεσμών, δε θα καταφέρουμε τελικά να λύσουμε το πρόβλημα». Και υπογραμμίζει: «Γιατί ένα παιδί ενώ ήταν τη μισή μέρα με τους φίλους τους, ωθείται να συνεχίζει την επικοινωνία με αυτούς τόσο έντονα και επίμονα; Δε νιώθει άραγε την ανάγκη να επικοινωνήσει με τα μέλη της οικογένειάς του ή να βγει να παίξει, να συναντηθεί με ομότιμούς του; Δεν έχει άλλα ενδιαφέροντα ή ερεθίσματα;».

 

Η «ΠΑΓΙΔΑ» ΓΙΑ

ΠΑΙΔΙΑ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ…

Από την άλλη, οι μαθητές μικρότερων ηλικιών, όπως αυτών της δημοτικής, αλλά και προσχολικής εκπαίδευσης, επίσης, χρησιμοποιούν συχνά και καθημερινά τις νέες τεχνολογίες κυρίως για να παρακολουθήσουν βίντεο με παιδικές ταινίες ή οποιαδήποτε άλλη επιλογή του ενδιαφέροντός τους, αλλά και για να παίξουν. Το κομμάτι αυτό είναι κι ένα σημείο στο οποίο «πέφτουν» σε παγίδα οι γονείς, δεδομένου πως είναι ένας τρόπος να ηρεμήσουν τα παιδιά, ώστε οι ίδιοι να μπορέσουν να ανταπεξέλθουν και να προσαρμοστούν ομαλότερα στις απαιτήσεις και τις υποχρεώσεις της καθημερινότητάς τους.

«Ωστόσο, αυτό που θα έπρεπε να γνωρίζουν είναι πως τα παιχνίδια μέσω των ηλεκτρονικών υπολογιστών, των tablets ή και των προηγμένων πια κινητών συσκευών, μπορεί να διατηρεί την προσοχή τους κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού και να είναι ήσυχα τα ίδια, οι επιρροές, όμως, που έχουν στον εγκέφαλό τους, κάθε άλλο παρά καθησυχαστικές είναι, με τα αποτελέσματα μακροπρόθεσμα να είναι ανησυχητικά και πολλές φορές δύσκολα αναστρέψιμα», προειδοποιεί η κα Αρτεμίδη.

 

ΑΝΤΙΘΕΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Από τη μια, ο εγκέφαλος εξασκείται στο multitasking, στη διαχείριση πολλών πληροφοριών και στην εφαρμογή των ψηφιακών δεξιοτήτων. Από την άλλη, όμως, η γρήγορη εναλλαγή εικόνων, ήχου, η ταχύτητα, η ένταση και η βία που εκτυλίσσεται ενίοτε σε παιχνίδια, διεγείρουν τους νευρώνες του εγκεφάλου με συνέπεια να είναι μόνιμα σε εγρήγορση, αναστάτωση και υπερδιέγερση! Κάτι που οξύνεται σε παιδιά με νευροαναπτυξιακές διαταραχές ή ψυχικές.

«Η χρήση της τεχνολογίας και του διαδικτύου συμβάλλει στη διαμόρφωση του εγκεφάλου, κυρίως στις μικρότερες ηλικίες, άρα δεν παραβλέπουμε το πώς επηρεάζει επιτελικές λειτουργίες, όπως τη διατήρηση προσοχής, τη μνήμη, την επεξεργασία πληροφοριών και τις κοινωνικές δεξιότητες», σημειώνει. Καταλήγοντας στο ότι «αν και είναι αμφιλεγόμενος ο όρος, μπορεί να χρησιμοποιείται η λέξη ‘Εθισμός’». «Ιδίως, αν αναλογιστούμε πως αυτή η εξάρτηση από τη χρήση των νέων τεχνολογιών φέρει περισσότερες αρνητικές συνέπειες παρά οφέλη…».

 

ΕΘΙΣΜΟΣ;

Πλέον, αν και είναι αμφιλεγόμενος ο όρος, μπορεί να χρησιμοποιείται η λέξη «Εθισμός», αν αναλογιστούμε πως αυτή η εξάρτηση από τη χρήση των νέων τεχνολογιών φέρει περισσότερες αρνητικές συνέπειες παρά οφέλη. Ουσιαστικά, όταν η χρήση γίνεται σε τέτοιο βαθμό, ώστε παραμελεί το άτομο άλλες του υποχρεώσεις που είναι πιο σημαντικές και σκόπιμες ή ακόμα και την ίδια του την κοινωνική και προσωπική ζωή, τότε, ναι, αναφερόμαστε σε μια μορφή εθισμού. Μάλιστα, αξιοσημείωτο είναι πως το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, DSM) της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρίας το 2013 στην 5^η του έκδοση (DSM-5) συμπεριέλαβε ως ψυχική διαταραχή τη Διαταραχή σε Παιχνίδια του Διαδικτύου -Internet GamingDisorder (IGD), κάτι το οποίο έπραξε και το 2018 η Διεθνής Στατιστική Ταξινόμηση Ασθενειών και Σχετικών Προβλημάτων Υγείας (International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems, ICD) του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ)στην 11^ηέκδοσή του (ICD-11).Xαρακτηριστικό είναι πως παλιότερα στην επαγγελματική μου πορεία μαθητές  5 ετών και 12, οι οποίοι έπαιζαν πολλές ώρες tablet, εκμυστηρεύτηκαν στους συμμαθητές τους και εμένα πως μόλις κοιμούνται οι γονείς τους, ξυπνούν και παίζουν, κάτι το οποίο πρώτον, τους στερούσε ώρες ύπνου, άρα δεν ήταν πολύ λειτουργικοί την επόμενη ημέρα και δεν μπορούσαν να ανταπεξέλθουν επιτυχώς στις σχολικές τους υποχρεώσεις, δεύτερον αυξάνονταν οι πιθανότητες έκθεσης σε κάθε είδους κίνδυνο, δεδομένου πως δεν υπήρχε κάποιος ενήλικας να επιβλέπει τις επιλογές των παιδιών. Επίσης, το γεγονός ότι μεγάλο ποσοστό των εφήβων παγκοσμίως αντιμετωπίζει προβλήματα εθισμού στο διαδίκτυο ενισχύεται ερευνητικά και από τη μακροχρόνια, συστηματική βιβλιογραφική ανασκόπηση από εκπαιδευτικούς φορείς της πόλης μας και συγκεκριμένα των μελών τους, Καλαντζή, Καρατράντου, Αναστασοπούλου & Δημακόπουλος (2023). Στην παραπάνω πρόσφατη μελέτη, μάλιστα, αναδείχθηκαν και επιβεβαιώθηκαν ως δραστηριότητες υψηλής συχνότητας, εκείνες οι οποίες πια συναντώνται στην κλινική παρατήρηση και ήδηορισμένες αναφέρθηκαν παραπάνω και δεν είναι άλλες από την κοινωνική δικτύωση, την ψυχαγωγία, τα διαδικτυακά τυχερά παιχνίδια και οι ηλεκτρονικές αγορές.

 

ΚΑΙ… ΤΩΡΑ, ΤΙ;

 Κάποιες εύλογες σκέψεις…: «Και τώρα τι κάνουμε; Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτήν την κατάσταση;… Πώς μπορούμε έστω να την οριοθετήσουμε;». Για τα αυτονόητα ερωτήματα διαβάστε την ανάλυση της κας Αρτεμίδη παρακάτω:

Αρχικά, πάντα ένα πρόβλημα λύνεται κατά το ήμισυ, εάν αναγνωρίσουμε το ίδιο το πρόβλημα. Εάν δεν ταυτοποιηθεί το πρόβλημα, οι εκφάνσεις  και οι επιπτώσεις του, τότε δε θα μπορέσουμε να προχωρήσουμε στη λύση αυτού. Συνήθως η εξάρτηση από κάτι ή ακόμα και ο εθισμός είναι απόρροια άλλων προβλημάτων που ερχόμαστε αντιμέτωποι και εναποθέτουμε τις δυνάμεις μας, τα ψυχικά μας αποθέματα σε  άλλους παράγοντες προκειμένου να ξεφύγουμε από αυτά. Εάν δε βρεθεί η αιτία, δε θα καταφέρουμε να λύσουμε από τη ρίζα το πρόβλημα. Σημαντικός ο ρόλος της οικογένειας, του σχολείου και της κοινότητας για την πρόληψη και την αντιμετώπιση. Η οικογένεια οφείλει όχι απλά να απομακρύνει, αλλά να μην ωθήσει το ανήλικο παιδί μέλος στην κατάχρηση.

Πρέπει το παιδί, ο έφηβος να νιώθει επιθυμητός, ενεργό μέλος στην οικογένειά του, να περνά καλά, ποιοτικό χρόνο εκεί, ώστε να μη νιώθει την ανάγκη να αναζητήσει την προσοχή αλλού. Σημαντικό είναι να απομακρύνονται ή να μην προβάλλονται συχνά οι συσκευές που παρέχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο ή σε παιχνίδια. Επίσης, η οικογένεια οφείλει να περιορίσει τον χρόνο χρήσης συσκευών και διαδικτύου, αντικαθιστώντας αυτή τη δραστηριότητα με άλλη πιο παραγωγική, πιο ωφέλιμη και διασκεδαστική για τον νέο. Η ίδια θα προβάλλει υγιή πρότυπα μίμησης, τρόπους ψυχαγωγίας από τον τρόπο που λειτουργεί στην καθημερινότητά της. Κατ΄αυτόν τον τρόπο, μέσω του βιώματος, το νεότερο σε ηλικία μέλος, θα νιώσει ασφάλεια, θα επιλέγει με ασφαλέστερα και εμπεριστατωμένα κριτήρια πού θα σπαταλήσει τον χρόνο του και πόσο. Επιπρόσθετα, ο γονιός οφείλει να αφουγκραστεί τον πόνο, κάποιο πρόβλημα του παιδιού του και να σταθεί ο ίδιος αρωγός και διέξοδος και όχι η οθόνη οποιασδήποτε τεχνολογικής κατασκευής.

Έπειτα, αυτός ο τρόπος δράσης και διαπαιδαγώγησης θα κάνει τον νέο να νιώθει αυτοεκτίμηση, αυτονομία και πωςείναι ικανός (αφού τον κάνουν οι άλλοι να είναι) να επιλέγει ακόμα και κάτι διαφορετικό από την κοινή γνώμη και να μην ντρέπεται γι΄αυτό, αντιθέτως, να υπερασπίζεται την επιλογή του.Εάν οχυρωθεί το παιδί ή ο έφηβος σε αυτό το πλαίσιο οικογενειακής ασφάλειας και νιώθει πληρότητα, δύσκολα θα επιτρέπει στη μόδα της εποχής ή την τάση να τον παγιδεύσει και να τον κρατήσει δέσμιο. Στον αντίποδα, μια όχι και τόσο προσοδοφόρα τεχνική που ακολουθείται είναι η παροχή των νέων τεχνολογιών, εάν επιθυμούμε να παροτρύνουμε τον νέο να κάνει κάτι ή να του ανταποδώσουμε κάτι καλό που ήδη έπραξε. Δεν πρέπει να εργαλειοποιούμε οι ενήλικες την τεχνολογία με αυτόν τον τρόπο,καθώς την κωδικοποιούμε ως κίνητρο ή επιβράβευση. Συνεπώς, όχι μόνο δεν τον απομακρύνουμε από αυτήν, αλλά του την παρουσιάζουμε ως κάτι το οποίο μάλιστα πρέπει να διεκδικήσει.

Επιπλέον, οι προαναφερθέντες φορείς (οικογένεια, σχολείο, κοινότητα) στο στάδιο της πρόληψης πρέπει να γνωστοποιήσουν στους νέους τις συνέπειες που έχει η κατάχρηση των νέων τεχνολογιών που είναι αρκετές: προβλήματα σωματικής υγείας (πόνοι στην πλάτη, τον αυχένα, στα χέρια), προβλήματα στην όραση, όξυνση της κοινωνικής αλλοτρίωσης, αφού τα άτομα αυτά απομονώνονται με την ψευδαίσθηση πως και μέσω του διαδικτύου επικοινωνούν με φίλους, απομάκρυνση από τα μέλη της οικογένειάς τους, μειωμένες ψυχοκοινωνικές δεξιότητες, δεδομένου πως δεν τις εξασκούν, μείωση της κριτικής ικανότητας, μείωση της σωματικής αντοχής, αύξηση των συμπτωμάτων της κατάθλιψης και γενικά των ψυχικών διαταραχών, μείωση της αυτοπεποίθησης, μείωση των μαθησιακών επιδόσεων, αύξηση της παραβατικότητας, της βίας και των επιθετικών λόγω της υπερδιέγερσης, αύξηση της έκθεσης σε κίνδυνο, αύξηση των θυμάτων βιασμών, κακοποίησης, εξαπάτησης και εμφάνιση διατροφικών διαταραχών και παχυσαρκίας.

Βοηθητική είναι η δράση της κοινότητας με διάφορες ενημερώσεις, διαφημίσεις και ημερίδες που πραγματοποιεί στο κοινό και στις σχολικές μονάδες,προκειμένου να ευαισθητοποιηθεί η κοινωνία για το συγκεκριμένο ζήτημα. Εάν ο ανήλικος εμπεδώσει σωστά αυτή την πληροφορία και ταυτοχρόνως του αντιπαραβάλουμε τις θετικές συνέπειες άλλων υγιών δραστηριοτήτων είναι πλέον αρκετά πιθανό να επιλέξει τις δεύτερες. Στη συνέχεια, εάν φτάσουμε δυστυχώς στο στάδιο της θεραπείας, τότε μέσω ειδικών τεστς για την ταυτοποίηση, την ταξινόμησηκαι τη διάγνωση της διαταραχήςπροβαίνουμε στις αντίστοιχες δράσεις. Ενεργό ρόλο διαδραματίζει πάλι η οικογένεια, η οποία είναι και ο φροντιστής του παιδιού ή του εφήβου, και με τη βοήθεια ειδικών θεραπευτών και φορέων της πολιτείας μπορεί να συμβάλλει μέσω θεραπευτικών εξατομικευμένων και ομαδικών προγραμμάτων στην αντιμετώπιση του εθισμού και στη δυνατότερη μείωση καταγραφής συμπτωμάτων.Εκτός αυτών, η πολιτεία οφείλει να παρέχει υψηλότερου επιπέδου θεραπευτικά προγράμματα και παρεμβάσεις, στελεχώνοντας φορείς, εκπαιδεύοντας το ήδη υπάρχον προσωπικό και ιδρύοντας περισσότερες δομές και κέντρα υποστήριξηςτων χρηστών, αλλά και των οικογενειών τους, καταλλήλως εξοπλισμένα καιεπανδρώνοντάς τα με ορθώς καταρτισμένους επαγγελματίες υγείας.

Συμπερασματικά, κρίνεται αναγκαίο να εμπεδωθεί πως ο εθισμός στις νέες τεχνολογίες, σαν «άυλο ναρκωτικό» είναι ως επί το πλείστον απόρροια, σύμπτωμα άλλων βαθύτερων και σημαντικότερων συναισθηματικών κενών  ή προβλημάτων που αντιμετωπίζει το εκάστοτε άτομο, πόσο μάλλον το παιδί ή ο έφηβος, αφού οι ηλικίες που πραγματευόμαστε είναι τρομερά ευαίσθητες, βάσει αναπτυξιακών και ψυχοκοινωνικών οροσήμων. Οφείλουμε να διατηρούμε τους δεσμούς της οικογένειας σταθερούς ως προς τη δομή και τη λειτουργία, κάτι το οποίο προσφέρει ασφάλεια στο νεότερο σε ηλικία μέλος και να του προσφέρουμε εμπειρίες οι οποίες θα καθιστούν αποτρεπτική την προσκόλληση σε κάθε άλλη ανεπιθύμητη δραστηριότητα ή τη μίμηση ενός κακού προτύπου, όσο κι αν όλα αυτά είναι αποδεκτά από την πλειοψηφία των συνομηλίκων του, γιατί θα νιώθει σίγουρος για τη σωστή του επιλογή διακρίνοντας στον εαυτό του υψηλά επίπεδα αυτοεκτίμησης, κατά συνέπεια και αυτοπεποίθησης.

Οι εκπαιδευτικοί και οι θεραπευτές συνεπικουρούμε στην προσπάθεια της οικογένειας, ακούγοντας τον νέο και ακολουθώντας τα βήματά του, στηρίζοντάς τον και δείχνοντας τον σωστό δρόμο, με τον σωστό τρόπο, όχι κουνώντας το δάχτυλο, αλλά κάνοντάς τον να νιώσει πως είμαστε μαζί του και όχι απέναντι. Αυτό είναι το κλειδί. Συνδράμει θετικά στην ψυχολογία του παιδιού και του εφήβου, είτε σε προληπτικό είτε σε θεραπευτικό πλαίσιο,η απενοχοποίηση του λάθους, να νιώθει πως προχωράμε μαζί του και όχι ότι του  υποδεικνύουμε το σωστό ως μόνιμα παντογνώστες και αλάνθαστοι ενήλικες. Άλλωστε οι ομορφότερη θέα, έρχεται στα μάτια μας συχνά μέσω των πιο δύσβατων μονοπατιών…και να περπατάμε παρέα με παιδιά και εφήβους είναι τα πιο όμορφα ταξίδια, καθώς όλοι κερδίζουμε κάτι!

 

ΑΧΑΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ (ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ):