Αλλαγές που αναδιαμορφώνουν τον σιδηροδρομικό χάρτη της χώρας φέρνει το νέο μοντέλο λειτουργίας του ΟΣΕ, σε μια προσπάθεια να αντιμετωπιστούν οι διαχρονικές παθογένειες του Οργανισμού. Με την πίεση της Ευρωπαϊκής Ενωσης και υπό το βάρος των τραγικών γεγονότων που στάθηκαν αιτία να χαθούν 57 ψυχές στο δυστύχημα των Τεμπών, η κυβέρνηση ετοιμάζει εκ βάθρων αλλαγές που θα βάζουν σε νέες ράγες τον ελληνικό σιδηρόδρομο.

Ο «ανασχηματισμός» σε ΟΣΕ, ΕΡΓΟΣΕ και ΓΑΙΑΟΣΕ θα ακολουθήσει το μοντέλο αλλαγών που έγιναν σε άλλες μεγάλες κρατικές επιχειρήσεις, προκειμένου να αποκόψει τη νέα εταιρεία από τον κακώς εννοούμενο «εναγκαλισμό του Δημοσίου»: νέα δομή και οργανόγραμμα, διορισμός διοίκησης εγνωσμένου κύρους, τεχνογνωσία από το εξωτερικό, σύγχρονο και αναβαθμισμένο master plan, ευέλικτες διαδικασίες στις συμβάσεις προμηθειών, αλλά και προσλήψεις, αξιολόγηση και απολύσεις προσωπικού με αυστηρά κριτήρια, χωρίς εμπλοκή πολιτικών ή συνδικαλιστών.

Το σχέδιο θα περιλαμβάνει και άσκηση πίεσης ή καταγγελία σύμβασης και «απόλυση» των Ιταλών της Hellenic Train, αν δεν διασφαλίζουν ευρωπαϊκού επιπέδου μεταφορικό έργο στους πολίτες.

Πριν από το δυστύχημα είχε εκπονηθεί ένα φιλόδοξο σχέδιο εκσυγχρονισμού των σιδηροδρόμων, το οποίο εντάχθηκε για να χρηματοδοτηθεί στο Ταμείο Ανάκαμψης. Στην ενδιάμεση αναθεώρηση του προγράμματος μάλιστα το έργο αναβαθμίστηκε με στόχο «την εφαρμογή οργανωτικής μεταρρύθμισης στον σιδηροδρομικό τομέα και την πλήρη λειτουργία του νέου Οργανισμού Σιδηροδρόμων Ελλάδος (ΟΣΕ) και του διαχειριστή κατασκευής του (ΕΡΓΟΣΕ) και την πλήρη ανάπτυξη του Ευρωπαϊκού Συστήματος Διαχείρισης Σιδηροδρομικής Κυκλοφορίας (ERTMS) στο βασικό σιδηροδρομικό δίκτυο».

Το πρόβλημα για την κυβέρνηση δεν είναι ίσως το πού θα βρεθούν τα λεφτά, αλλά ποιος θα αναλάβει τις αλλαγές αυτές για να πιάσουν τόπο οι επενδύσεις που αναγκαστικά θα γίνουν. Αλλωστε, λίγους μήνες πριν από το δυστύχημα το Δημόσιο είχε διαγράψει μια και έξω οφειλές του παλιού ΟΣΕ, συνολικού ύψους 10,4 δισ. ευρώ! Ο ελληνικός σιδηρόδρομος θα έπρεπε να τρέχει με σούπερ τρένα, που η Hellenic Train τα έφερε μεν στην Ελλάδα προς επίδειξη στη Διεθνή Εκθεση Θεσσαλονίκης, αλλά δεν κρίθηκαν ικανά για το υφιστάμενο δίκτυο της χώρας.

Τι αλλάζει

Οπως και σε άλλες μεγάλες επιχειρήσεις κρατικού ενδιαφέροντος, οι χρόνιες παθογένειες του σιδηροδρόμου και του κράτους πηγαίνουν χέρι-χέρι: ξεκινούν από τους διορισμούς και τους χειρισμούς των διοικήσεων, συνεχίζουν με προβλήματα της ποιότητας των κρατικών συμβάσεων και δικαστικές εμπλοκές, φτάνουν μέχρι την επιλογή προσωπικού και την ανάθεση, την άσκηση και τον έλεγχο των καθηκόντων τους.
Στην κυβέρνηση θεωρούν όμως ότι πλέον έχουν το κλειδί των αλλαγών που χρειάζονται.
«Είναι βέβαιο ότι ο ΟΣΕ, που είναι ταυτισμένος με το βαθύ κράτος στην Ελλάδα, πρέπει να ακολουθήσει τον δρόμο που τράβηξαν στο παρελθόν ο ΟΤΕ, ο ΟΛΠ, η ΔΕΗ, ο ΕΦΚΑ, όπου όλοι θυμάστε ποια χάλια υπήρχαν αλλά και ποια βελτίωση επήλθε», λένε και εξηγούν: «Ο κρατικός ΟΣΕ χρειάζεται να αναβαθμιστεί, να εκσυγχρονιστεί, να γίνει ένας ευρωπαϊκός οργανισμός».
Από την άλλη, όμως, «υπάρχει και η Hellenic Train, που είναι ιταλικής ιδιοκτησίας και ό,τι πρέπει να κάνει θα απαιτηθεί και από την ελληνική κυβέρνηση».

Restart στον σιδηρόδρομο

Το πώς θα συμβούν όλα αυτά το προδιαγράφουν αλλαγές που έγιναν σε άλλους οργανισμούς και επιχειρήσεις. Στην περίπτωση του σιδηρόδρομου εξετάζεται ενοποίηση φορέων αντί για κατάτμηση, που, ενώ σε άλλες επιχειρήσεις αποδείχθηκε επιτυχής, τους προσέδωσε δυναμισμό και τις απελευθέρωσε από τα δεσμά του Δημοσίου, στον ΟΣΕ μάλλον προβλήματα προκάλεσε οδηγώντας τον σε πολυδιάσπαση, αποσύνθεση και εκτροχιασμό. Το επικρατέστερο σενάριο για το μέλλον του Οργανισμού προβλέπει ριζοσπαστικές αλλαγές και νέα ενισχυμένη δομή επιτελικής διοίκησης, με τα εξής χαρακτηριστικά:

■ Επιλογή καταξιωμένου συμβούλου (εταιρείας) με διεθνή διαγωνισμό που θα αναλάβει καθολικά με δεσμευτικά συμβόλαια και στόχους να φέρει σε πέρας ένα πλήρως ανασχεδιασμένο πλάνο για αναδιοργάνωση του φορέα, αναβάθμιση υποδομών, αλλαγή τρόπου λειτουργίας, εκσυγχρονισμό του τροχαίου υλικού και αξιοποίηση της ακίνητης περιουσίας του, φιλοδοξώντας στην αναγέννηση των σιδηροδρόμων στην Ελλάδα.

■ Νέες και ευέλικτες διαδικασίες προσέλκυσης στελεχών από τον ιδιωτικό τομέα (κυρίως γενικών διευθυντών και διευθυντών), με απλή απόφαση του διευθύνοντος συμβούλου που τους επιλέγει, ο οποίος κρίνεται και θα ευθύνεται με ρήτρες για τις επιλογές του και τα αποτελέσματά τους. Ευελιξία προβλέπεται και στις αμοιβές των στελεχών αυτών, με γερά συμβόλαια, αναλόγως του έργου που καλούνται να επιτελέσουν. Μέχρι σήμερα η διαδικασία απαιτεί χρόνο, θεωρείται εξαιρετικά γραφειοκρατική και αποτρεπτική για όποιον ενδιαφέρεται σοβαρά να διεκδικήσει μια θέση ευθύνης σε κρατικές εταιρείες.

■ Ευέλικτες προμήθειες, στα όρια που επιτρέπει η ευρωπαϊκή νομοθεσία. Η αναβάθμιση των σιδηρόδρομων απαιτεί γενναίες προμήθειες χωρίς καθυστερήσεις. Για κάθε νέα διακήρυξη, ο κανονισμός προμηθειών θα υποβάλλεται στην Ενιαία Αρχή Δημοσίων Συμβάσεων που θα αποφαίνεται σε έως 60 ημέρες το πολύ για τη συμβατότητά του με το Ευρωπαϊκό Δίκαιο.
Το βαθύτερο πρόβλημα φυσικά -που είναι μεν γνωστό στο πανελλήνιο αλλά η λύση του δεν φαντάζει εύκολη- είναι η τεράστια καθυστέρηση που προκαλούν οι δικαστικές εμπλοκές, οι αργοκίνητες κρατικές και νομικές διαδικασίες (ενστάσεις, προσφυγές), όπως αυτές που έχουν στοιχειώσει και την περιβόητη σύμβαση 717.

■ Γρήγορες διαδικασίες προσλήψεων για να καλυφθούν τα μεγάλα κενά με κατάλληλο προσωπικό. Για την επιτάχυνση των προσλήψεων, ο έλεγχος νομιμότητας κάθε προκήρυξης θα ολοκληρώνεται από το ΑΣΕΠ μέσα σε 10 ημέρες, που θα παρεμβαίνει όμως στην εξέταση των ενστάσεων πριν από την τελική πρόσληψη.
Σύμφωνα με το πόρισμα του Εθνικού Οργανισμού Διερεύνησης Αεροπορικών και Σιδηροδρομικών Ατυχημάτων και Ασφάλειας Μεταφορών (ΕΟΔΑΣΑΑΜ), για να λειτουργήσει σωστά ο ΟΣΕ το οργανόγραμμα προβλέπει 2.100 θέσεις. Σήμερα εργάζονται 1.194 άτομα, αλλά μόνιμοι είναι ούτε οι μισοί (563). Οπως προκύπτει από εσωτερικά έγγραφα του ΟΣΕ, από τις αρχές του 2021 ζητήθηκε η κρατική έγκριση για πρόσληψη 290 μόνιμων. Τελικά, δόθηκε έγκριση για 140 μόνιμους, οι οποίοι σήμερα -τέσσερα χρόνια μετά- δεν έχουν ακόμη προσληφθεί. Με αποτέλεσμα ο Οργανισμός να καλύπτει προσωρινά ανάγκες του προσλαμβάνοντας εργαζομένους με μπλοκάκι, όπως έγινε και το 2022 με την προσθήκη 200 ατόμων, εκ των οποίων οι 70 σταθμάρχες.

■ Αξιολόγηση και έλεγχος προσωπικού με νέες διαδικασίες και συγκρότηση ανεξάρτητων πειθαρχικών συμβουλίων, χωρίς τη συμμετοχή συνδικαλιστών.
Ο ρόλος του έμψυχου δυναμικού και του ανθρώπινου παράγοντα αναδείχθηκε με δραματικό τρόπο μέσα από τα λάθη που οδήγησαν δύο τρένα στην ίδια γραμμή. Ειδικά για κρίσιμες ειδικότητες όπως οι σταθμάρχες, στο πόρισμά του για το δυστύχημα στα Τέμπη ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ συνιστά τακτική αξιολόγηση, συνεχή κατάρτιση και περιοδικούς ελέγχους ψυχολογικής και σωματικής ικανότητας, καθώς εντόπισε ότι μετά την αρχική τους εκπαίδευση δεν επαναξιολογούνται ποτέ μέχρι και το τέλος της καριέρας τους.