του Αχιλλέα Ροδίτη

Ο Καθηγητής της Σχολής Θετικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Πατρών και Διδάκτωρ Βιολογίας Παναγιώτης Δημόπουλος, τον τελευταίο καιρό πραγματοποιεί σειρά επισκέψεων στο Άγιο Όρος. Μαζί του, άλλοι δύο ξένοι κορυφαίοι επιστήμονες και ένας ακόμα Έλληνας συνάδελφος τους.

Οι επισκέψεις τους δεν είναι τυχαίες. Εντάσσονται σε μια εμβληματική προσπάθεια η οποία θα καταγραφή σε βιβλίο που θα κυκλοφορήσει σύντομα, αρχικά στην Αγγλική γλώσσα και μετέπειτα στην Ελληνική. Και θα αφορά στην σπάνια και ιδιαίτερη χλωρίδα που μελετήθηκε από την επιστημονική ομάδα στην χερσόνησο Άθως.

Αλλά και στο πώς η μοναστική κοινότητα μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα διατήρησης παραδοσιακών πρακτικών στη δασοκομία. Στην προσπάθεια συμμετέχει ενεργά το Πανεπιστήμιο Πατρών. Η «Πολιτεία» κατέγραψε το πού, πότε και γιατί «γεννήθηκε» η ιδέα για να μάθουμε περισσότερα για τα «μυστικά» της φύσης σ’ αυτόν τον ιδιαίτερο τόπο…

Η συνέντευξη με τον Π. Δημόπουλο:

• Πώς,  γιατί και από ποιους ξεκίνησε αυτή η πρωτοβουλία για την συγγραφή ενός βιβλίου για τη χλωρίδα της χερσονήσου Άθως;

Η ιδέα συνελήφθη και η πρωτοβουλία αναλήφθηκε το 2022, στο πρώτο μου ταξίδι στο Άγιο Όρος, με έμπειρους Βοτανικούς, όπως ο Καθηγητής Arne Strid (επίτιμος διδάκτορας του Πανεπιστημίου Πατρών – Τμήματα Βιολογίας και Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων) που έχει επισκεφτεί την περιοχή δεκάδες φορές για επιστημονικούς σκοπούς, και ο Βιολόγος Στυλιανός Χαραλαμπίδης που από το 1982 και μετά, κάθε χρόνο επισκέπτεται το Άγιο Όρος.

Το ενδιαφέρον προέκυψε μετά από συζήτηση με τον Arne Strid, όπου και εκδήλωσα το ενδιαφέρον να κάνουμε μια έκδοση για τον φυτικό πλούτο του Αγίου Όρους. Η φύση, τα εκτεταμένα δάση και η εξαιρετική βιοποικιλότητα φυτών στο Άγιο Όρος μας οδήγησαν στην απόφαση να το κάνουμε πράξη. Στην πορεία, ενημερώσαμε και τον Dr. Thomas Raus, Βοτανικό του Βοτανικού Μουσείου του Βερολίνου και αμέσως είπε το «ναι».

Έτσι λοιπόν, τόσο απλά, ξεκίνησε αυτό το εντυπωσιακό ταξίδι εξερεύνησης του φυσικού περιβάλλοντος της χερσονήσου Άθως, από την ομάδα των τεσσάρων. Το Πανεπιστήμιο Πατρών συμμετέχει και συμβάλει με καθοριστικό τρόπο σε αυτή την εμβληματική προσπάθεια, λόγω και του χαρακτήρα της περιοχής με τη μοναστική ζωή που χρονολογείται από το 963 μ.Χ. (με την ίδρυση της Ι.Μ. Μεγίστης Λαύρας).

• Τι το ιδιαίτερο υπάρχει εκεί; Σε ανάρτηση σας γράφετε «υπάρχει πλέον το υλικό τεκμηρίωσης…». Θέλετε να μας πείτε αυτό το ξεχωριστό – διαφορετικό που είναι τόσο αξιοπρόσεχτο ώστε κρίθηκε αναγκαία η καταγραφή σ’ ένα βιβλίο;

Για να αντιληφθούμε τη σημασία του όρους Άθως και το ενδιαφέρον που έχει προκαλέσει από το παρελθόν, αρκεί να αναφέρω ότι το έτος 1787, ο John Sibthorp ήταν ο πρώτος Βοτανικός που έκανε συλλογές φυτών στη χερσόνησο του Άθω. Περιγράφτηκαν τότε 14 νέα για την επιστήμη είδη ενδημικά του όρους και της ευρύτερης περιοχής της χερσονήσου και οι πρώτες 220 καταγραφές φυτών.

Ακολούθησαν δεκάδες ακόμη αποστολές από ξένους επιστήμονες και λιγότερες από Έλληνες (Θεόδωρος Ορφανίδης, Πανεπιστήμιο Αθηνών 1862, Κωνσταντίνος Γκανιάτσας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Ζαγανιάρης, κ.ά). Ο Γκανιάτσας το 1963 δημοσίευσε το επιστημονικό άρθρο: Η βλάστησις και η χλωρίς της χερσονήσου του Αγίου Όρους, όπου περιλαμβάνεται ο πρώτος ολοκληρωμένος κατάλογος φυτών με περισσότερα από 1450 είδη, χωρίς όμως κριτική αξιολόγηση.

Μια ελαφρώς ενημερωμένη έκδοση του καταλόγου του Γκανιάτσα δημοσιεύθηκε από τους Babalonas, Theodoropoulos & Charalambidis (1998). Μια επισκόπηση των τύπων βλάστησης στο Άγιο Όρος δημοσιεύθηκε από τους Athanasiadis & al. (1998)- που περιέχει φυτοκοινωνιολογικούς πίνακες και πολυάριθμες χλωριδικές καταγραφές.

Χρειάστηκε εργασία πεδίου από την ομάδα μας για 15 συνολικά ημέρες το 2022 και 2023, με μοναδικό σκοπό:

α) τη συλλογή φυτών που θα φυλαχθούν στο Βοτανικό Μουσείο του Πανεπιστημίου Πατρών και

β) την τεκμηρίωση ή και απόρριψη όλων των αναφορών που είναι αμφίβολες ή συνώνυμα κλπ.

Ο συνολικός αριθμός αναμένεται να είναι μεταξύ 1200 και 1300 ειδών, σημαντικό απόθεμα βιοποικιλότητας σε μια περιοχή με εκτεταμένα δάση που δεν επάγουν την υψηλή βιοποικιλότητα, ενώ πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι εδώ εφαρμόζεται διαφορετικό καθεστώς διαχείρισης από τις υπόλοιπες προστατευόμενες περιοχές του δικτύου Natura 2000, στις εκτός της χερσονήσου του Άθω περιοχές.

• Η έρευνα δεν ήταν εύκολη, αν σκεφτούμε ότι απαιτήθηκαν τρεις τουλάχιστον επισκέψεις και διαμονές ομάδας επιστημόνων στην οποία συμμετέχετε. Σε τι επικεντρώθηκε η έρευνα και τι «έβγαλε»;

Η εμπειρία της ομάδας συνέβαλε στην άμβλυνση των δυσκολιών και η έρευνα προχώρησε απρόσκοπτα, οδηγώντας στην προσθήκη πολλών νέων φυτών στη χλωρίδα της χερσονήσου του Άθω. Το ολοκληρωμένο αποτέλεσμα για τη χλωρίδα, τη βλάστηση και την χαρτογράφηση των οικοσυστημάτων στον Άθω, θα κριθεί και θα αξιολογηθεί στην ολότητά του με βάση την ακρίβεια και τη σαφήνεια ενός εμβληματικού έργου για μια ξεχωριστή περιοχή της Ελλάδας, με ιστορία διαχείρισης του τοπίου τα τελευταία 1.060 χρόνια!

• Το βιβλίο θα «ταξιδέψει» πρώτα στην Αγγλική; Και πότε στα Ελληνικά;

Σκοπός είναι σε έναν χρόνο από σήμερα να έχει εκδοθεί το βιβλίο στην Αγγλική γλώσσα και λίγους μήνες μετά και στην Ελληνική. Η πρωτοβουλία είναι εθελοντική και συμμετοχική, και είναι τότε που η αξία προσφοράς πολλαπλασιάζεται και γίνεται πολύ μεγαλύτερη.

• Συναντώντας τους καλόγερους του Αγίου Όρους, τι είναι αυτό που κυριαρχεί στη σκέψη σας, ειδικά όσον αφορά το πώς αντιλαμβάνονται την Φύση και πώς της συμπεριφέρονται;

Οι μοναχοί αποτελούν μια κοινότητα που προσπαθεί με τον πιο ήπιο και αειφορικό τρόπο να δραστηριοποιείται σε κάθε πτυχή της ζωής της. Αντίστοιχα και η σχέση τους με το φυσικό περιβάλλον εδράζεται διαχρονικά στην κατανόηση της αλληλεξάρτησης ανθρώπου και Πλάσης – Φύσης, κατανοώντας την αξία του σεβασμού στη διαχείριση των πόρων και της αξίας της προστασίας και διαχείρισης.

Ιδιαίτερη εντύπωση μας έκανε το ενδιαφέρον των μοναχών να ενημερωθούν για τη χλωρίδα της περιοχής και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, καθώς και για την μοναδικότητά της και την αξία παράδοσής της, ανέπαφης, στις επόμενες γενιές. Ταυτόχρονα, πολλές παραδοσιακές πρακτικές (δασοκομία, καλλιέργειες) και χρήσεις εξακολουθούν να ασκούνται και να μεταφέρονται στους νεότερους μοναχούς, συμβάλλοντας στην ολοκληρωμένη και αειφορική αξιοποίηση των φυσικών πόρων.

Τολμώ να πω ότι η μοναστική κοινότητα μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα διατήρησης παραδοσιακών πρακτικών, σε μια εποχή που η εκβιομηχάνιση της εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων έχει σχεδόν επικρατήσει διεθνώς.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ: